Op 22 september 2023 wees de Hoge Raad een arrest[1] waarin de vraag aan de orde kwam hoe om te gaan met het causaal verband bij whiplash.

Wat is causaal verband?

Causaal verband geeft aan dat een gebeurtenis het directe gevolg is van een andere gebeurtenis. Bijvoorbeeld: iemand wordt van achteren aangereden en hij of zij heeft als gevolg daarvan hoofdpijn en concentratieproblemen. Medisch zijn er geen duidelijk objectiveerbare verklaringen voor dergelijke klachten. Als deze klachten voortduren, is dat voor verzekeraar vaak reden om het causaal verband ter discussie te stellen. In de jurisprudentie is het ontbreken van een medische verklaring voor de klachten echter lang niet altijd reden om geen causaal verband aan te nemen.

Waarover oordeelde de Hoge Raad?

In het bewuste arrest ging het om een rijschoolhouder, die vóór het betreffende ongeval op 19 mei 2012 al nekklachten had en al deels arbeidsongeschikt was. Na het ongeval kon hij zijn werk als zelfstandig rijschoolhouder niet voortzetten. De verzekeraar vond de aanwezigheid van de eerdere nekklachten voldoende reden om de bevoorschotting te stoppen. Bijkomend punt: de ingeschakelde neuroloog oordeelde in zijn deskundigenbericht dat er geen aandoening was op neurologisch gebied en er dus geen medische verklaring was voor de verergerde klachten.

Er ontstond daarna een gerechtelijke procedure, waarin het slachtoffer bij de rechtbank en in hoger beroep bij het gerechtshof aan het kortste eind trok: de rechters waren onverbiddelijk: omdat er op neurologisch vakgebied geen functieverlies kon worden vastgesteld, was er geen sprake van toegenomen arbeidsongeschiktheid als gevolg van het ongeval.

De Hoge Raad grijpt in zijn arrest van 22 september 2023 in en geeft opnieuw college hoe om te gaan met causaal verband bij whiplash: herhaald wordt de vaste regel dat het ontbreken van een medisch aantoonbare verklaring voor het letsel niet zonder meer in de weg behoeft te staan aan het aannemen van causaal verband. Als de klachten van het slachtoffer als aanwezig, reëel, niet ingebeeld, niet voorgewend en niet overdreven kunnen worden beschouwd, geldt er dat op juridisch gebied voldoende causaal verband is.

Procureur-Generaal Lindenbergh vat het goed samen in zijn conclusie bij dit arrest:

“4.12. Voor whiplashklachten (graad I/II) geldt dat de werkgroep Neurologische Expertise zich sinds 2007 op het standpunt stelt dat het postwhiplash-syndroom moet worden gezien als een chronisch pijnsyndroom zonder neurologisch substraat, waaraan volgens de huidige inzichten door de neuroloog geen percentage functieverlies kan worden toegekend. Van den Doel (de tweede neuroloog die als expert in deze zaak is ingeschakeld door het Hof, aanvulling van mij, JL) verwijst, zoals reeds vermeld, in zijn rapport naar dit standpunt en sluit zich daarbij aan. Het feit dat deskundigen op grond van hun wetenschappelijke standaarden geen aantoonbare medische verklaring voor klachten van de benadeelde kunnen vaststellen, wil echter niet zeggen dat er vanuit juridisch perspectief geen sprake kan zijn van klachten die door een ongeval zijn veroorzaakt. In de feitenrechtspraak heeft zich sinds het arrest Zwolse Algemeene/De Greef een ontwikkeling voorgedaan en wordt wel aangenomen dat whiplashklachten reëel, niet voorgewend, niet ingebeeld en niet overdreven zijn als sprake is van een consistent, consequent en samenhangend patroon van klachten. Ook wordt in de feitenrechtspraak wel een weerlegbaar vermoeden aangenomen van aanwezigheid van het condicio sine qua non-verband tussen gezondheidsklachten en het ongeval indien a) voor het ongeval geen sprake van dezelfde of vergelijkbare klachten, b) het ongeval de klachten kan veroorzaken en c) een alternatieve verklaring ontbreekt.”

Wat betekent dat nu voor de praktijk?

De Hoge Raad bevestigt de bestaande jurisprudentie en geeft feitelijk aan dat een neuroloog vooral moet worden ingeschakeld om uit te sluiten of er toch geen objectiveerbare neurologische redenen zijn die de klachten en beperkingen kunnen verklaren. In zoverre blijft de praktijk worstelen met rapportages als de onderhavige, waarin de neuroloog op zijn vakgebied geen beperkingen ziet.

Er zal dan verder onderzoek moeten worden gedaan, hetgeen de schadelast voor verzekeraars omhoog jaagt, maar ook de belasting voor een slachtoffer zwaarder maakt. Deze uitspraak betreft een slachtoffer, dat al in 2012 een ongeval is overkomen en nu pas duidelijkheid krijgt. Dat duurt te lang. De markt zal meer oog moeten hebben voor de zware belasting van het slachtoffer hieromtrent. Hoe kan men de verzekeraar bewegen om eerder en constructiever mee te werken? Veel slachtoffers zullen afhaken of genoegen (moeten) nemen met een veel lagere schadevergoeding. Dat is een maatschappelijk probleem.

Het arrest is zoverre positief voor slachtoffers dat een causaal verband ook zonder medische verklaring wordt aangenomen. Wel brengt dit veel nadere onderzoeken met zich mee, hetgeen vaak tijdrovend en zeer belastend is voor een slachtoffer.

[1] Hoge Raad ECLI:NL:HR:2023:1275